عضو خبرگان رهبري گفت: علامه طباطبائي احساس خطر کرد که مبادا اولا همه دستاورد‌هاي علوم طبيعي و انساني غرب پذيرفته شود و ثانيا سعي شود تا از متن قرآن براي تأييد آن‌ها شاهد آورده شود و لذا ايشان با الهام از روش اهل‌بيت (ع) به نگارش تفسير الميزان پرداختند.

به گزارش سایت همایش بین المللی اندیشه های علامه طباطبایی به نقل از پايگاه اطلاع رساني آثار حضرت آيت‌الله مصباح يزدي، رئيس مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره) در همايش بين‌المللي انديشه‌هاي علامه طباطبائي در تفسير الميزان با بيان اين‌که سخن گفتن در باره تفسير الميزان و مؤلف گرانقدرش مرحوم آيت‌الله سيد محمد حسين طباطبائي تبريزي کار آساني نيست، اظهار داشت: علي رغم اين‌که امکان موفقيت علامه طباطبائي در زمينه‌هاي مختلف وجود داشت، اما ايشان تقريبا بيش از نيمي از عمر علمي خود در آن زمان را صرف نوشتن اين تفسير گرانقدر کردند.

آيت‌الله محمد تقي مصباح يزدي با اشاره به انگيزه علامه طباطبائي از نوشتن چنين تفسيري اظهار داشت: مروري بر مقدمه تفسير الميزان، کمابيش انگيزه ايشان را از نوشتن اين تفسير مشخص مي‌کند. علامه در مقدمه اين تفسير، به سير تاريخي تفسير و نحله‌هاي تفسيري از آغاز تا زمان معاصر اشاره کرده،  و نقاط ضعف وقوت آن‌ها را يادآوري مي‌کند؛ اما آن‌چه نقطه ضعف مشترک ساير تفاسير تلقي مي‌شود اين است که هر فرد يا گروهي در نوشتن تفسير، بر مسائلي متمرکز بوده است که برايش اهميت داشته است؛  مثلا معتزله و اشاعره آياتي را بيشتر مورد توجه قرار مي‌دادند که نتيجه دلخواه آنان را بيان کرده باشد و در واقع نوعي تفسير به رأي در تفاسير گذشته وجود داشته است، و آن‌چه نوشته شده، نه تفسير بلکه تطبيق آيات قرآن بر نظر خود اشخاص است.

اين استاد تفسير قرآن کريم خاطر نشان کرد: مخصوصا اين‌که اخيرا گرايش به علوم طبيعي و انساني غربي نيز ترويج يافته بود، و حتي در بين علماي الازهر نيز که بايد از کيان اسلام و قرآن دفاع کنند، تمايلاتي براي تفسير به رأي و تطبيق آيات قرآن بر دستاوردهاي علوم غربي بروز يافته بود؛ به گونه‌اي که حتي لوح و قلم و کرسي و مکاشفات را هم به نوعي بر اساس ماديات تفسير مي‌کردند.

وي افزود: اين موج که در حال رواج يافتن بود و حتي ايران را هم بي‌نصيب نگذاشته بود،   سبب شد تا علامه طباطبائي احساس خطر کند که مبادا اولا همه دستاورد‌هاي علوم طبيعي و انساني غرب پذيرفته شود، و ثانيا سعي شود تا از متن قرآن براي تأييد آن‌ها شاهد آورده شود، و لذا ايشان با الهام از روش اهل‌بيت (ع) به نگارش تفسير الميزان پرداختند.

عضو خبرگان رهبري مهمترين ويژگي تفسير الميزان را همان طوري که خود علامه هم گفته است، روش تفسير قرآن به قرآن دانست و افزود: اما علي رغم اين‌که بيش از نيم قرن از آغاز نگارش تفسير الميزان مي‌گذرد، هنوز هم کساني که ايشان را نديده و با تفکرات ايشان آشنا نيستند، در خصوص اين روش ابهام‌ها و برداشت‌هاي مختلفي دارند.

وي با اشاره به برخي از برداشت‌هاي اشتباه از روش تفسير قرآن به قرآن خاطر نشان کرد: عده‌اي گمان مي‌کنند که راه فهم قرآن اين است که هر آيه مبهمي توسط آيه ديگر تفسير شود و اگر آيه ديگري آن را تفسير نکند، فهم از آن آيه اعتبار ندارد. اين عده بر همين اساس،   مناقشه مي‌کنند که از آن‌جا که اين امر در آيات زيادي از قرآن محقق نمي‌شود، امري ناشدني است و در نتيجه اين روش تفسير کارآيي چنداني ندارد.

علامه مصباح يزدي ادامه داد: عده ديگري نيز با تسامح، در معناي شيوه تفسير قرآن به قرآن توسعه داده و اين طور عنوان مي‌کنند که برداشت شخصي فرد از  يک آيه بايد براي تفسير آيه ديگر استفاده شود؛ که البته طبيعي است که اين تفسير و فهم حجيتي ندارد، چرا که اگر قرار است برداشت شخصي، حجيت داشته باشد، ديگر نيازي به تفسير آن با آيه ديگر نيست.

وي با اشاره به مثال‌هايي به تبيين مراد علامه از روش تفسير قرآن به قرآن پرداخت و افزود: به عنوان نمونه وقتي در سوره حمد خوانده مي‌شود که « صراط الذين انعمت عليهم... . »، قرآن در آيه ديگري کساني را که خدا به آن‌ها انعام داده است مشخص کرده و آن‌ها را انبياء، صديقين، شهدا و صالحين معرفي کرده است و اين همان شيوه تفسير قرآن به قرآن است.  اين در حالي است که  حتي عده‌اي از بزرگان با ديدن پيشرفت‌هاي غرب در علوم طبيعي چنين برداشت مي‌کردند که مراد از کساني که نعمت داده شده اند کساني هستند که نعمت‌هاي مادي بسياري به آن‌ها داده شده و ما نيز بايد از خدا بخواهيم ما را در صراط مستقيم قرار دهد تا چنين نعمت‌هايي نصيب ما هم بشود!

اين شاگرد علامه طباطبائي خاطر نشان کرد: صاحب تفسير الميزان هر گز ادعا نکرده است که همه آيات قرآن به وسيله آيات ديگر قرآن تفسير مي‌شود، و يا راه ديگري براي تفسير قرآن وجود ندارد، بلکه مراد ايشان اين است که تا زماني که آياتي وجود دارد که مفسر آيات ديگر باشد، سراغ روش ديگري نرويم.

وي در ادامه سخنانش با اشاره به اين‌که گاه قضاياي مطلق در سخنان افراد، داراي اطلاق واقعي نيست و بايد با قرينه، متوجه آن شد، ادامه داد: به عنوان نمونه حضرت امام راحل (ره) موارد متعددي را در رأس امور دانسته اند؛ طبيعي است که چند مورد نمي‌توانند با هم در رأس امور باشند. لذا براي فهم منظور از يک سخن بايد کلام را با قرائن همراه با آن ديد. شيوه تفسيير قرآن به قرآن نيز تنها به معناي تفسير يک آيه با آيه ديگر نيست بلکه بايد قرائن نيز در نظر گرفته شود و البته همواره براي همه مردم و در همه زمان‌ها يک سري قرائن عقلي يا لبي وجود دارد که مي‌تواند در فهم کلام مخاطب کمک کند و بايد مقام بيان متکلم در نظر گرفته شود.

رئيس مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره) قم ادامه داد: در قرآن کريم بار‌ها در خصوص نماز سخناني بيان شده است، اما هيچ کجا بيان نشده که نماز بايد چگونه و با چه شرايطي خوانده شود؛ اما آيا بر همين اساس مي‌توان گفت که خواندن نماز هيچ شرط يا رکن به خصوصي ندارد، بلکه به معناي مطلق دعا کردن است؟! مسلما جواب منفي است، چرا که اين آيات در مقام بيان تفصيل احکام نماز نيست و بيان تفصيل آن‌ها را خداوند بر عهده پيامبر (ص) گذاشته است.

وي با اشاره به اين‌که اخيرا با انگيزه‌هاي مختلفي چنين انحرافاتي پيدا شده است، ادامه داد: اين‌که گاه گفته مي‌شود بايد همه چيز را از قرآن فهميد، مخصوصا با توجه به اين‌که برخي از روايات جعلي است و... سخني غير منطقي است، وگرنه اين سؤال مطرح مي‌شود که شيوه نماز خواندن را بايد از کجاي قرآن آموخت؟!

آيت‌الله مصباح با اشاره به خاطره‌اي اظهار داشت: چند ده سال پيش در گفت و گو با کسي که مي‌خواست همه سئوال هايش را از قرآن جواب دهم، از وي پرسيدم، ابتدا من يک سئوال مي‌‌پرسم و از قرآن جواب مرا بده. سئوال من اين بود که آيا خوردن گوشت سگ حرام است؟ او هم گفت مسلما. در جواب به وي گفتم نه تنها حرام نيست بلکه با مراجعه به قرآن مي‌فهميم حلال است، چرا که قرآن گفته غذائي بر شما حرام نيست مگر خوک، خون، مردار و آنچه به نام بت‌ها قرباني مي‌شود؛ و لذا مي‌فهميم که گوشت سگ حلال است!  لذا به وي گفتم اگر قرار باشد همه احکام به تفصيل در قرآن باشد، حرمت گوشت سگ نيز بايد در قرآن آمده باشد!

وي با اشاره به آيه‌اي از قرآن کريم اظهار داشت: تلاوت قرآن يک مقام است و تبيين آن که بر عهده اهل ذکر است، مقامي ديگر و لذا پيامبر (ص) علاوه بر متن قرآن، به تبيين تعاليم و احکام نيز مي‌پردازد. لذا پيامبر اکرم صلي‌الله‌عليه‌وآله  در کنار سفارش خود به قرآن، تمسک به عترت و اهل‌بيت عليهم‌‌السلام را نيز بيان مي‌کند؛ چرا که خداوند به وسيله قرآن، انگيزه نماز خواندن را در افراد ايجاد مي‌کند؛ اما تفصيل و شيوه نماز خواندن را به وسيله رسول خدا (ص) تبيين مي‌کند.

علامه مصباح يزدي در پايان خاطر نشان کرد: شيوه تفسير قرآن به قرآن مربوط به فهم همان مطلبي است که آيه‌اي از قرآن در مقام بيان آن است، اما براي تفصيل و تبيين معارف و احکام بايد به روايات پيامبر اکرم‌صلي‌الله‌عليه‌وآله و اهل‌بيت عليم‌السلام مراجعه کرد.

گفتني است اين سخنان، 22 آبان ماه در همايش بين‌المللي انديشه‌هاي علامه طباطبائي در تفسير الميزان ايراد شده ‌است که در تالار مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره) در قم برگزار شد.