هشتمین پیش‌نشست همایش «اندیشههای علامه طباطبایی در تفسیر المیزان» با سخنرانی جمعی از صاحبنظران، در دانشگاه امام صادق(ع) برگزار شد
به گزارش مرکز خبر و اطلاع رساني روابط عمومي مؤسسه امام خميني (ره)، هشتمین پیش‌نشست همایش «اندیشههای علامه طباطبایی در تفسیر المیزان» با موضوع علوم انسانی در المیزان (انسان‌شناسی، اخلاق و عرفان) چهارشنبه، 7 خرداد 93 در دانشگاه امام صادق(ع) برگزار شد.
معنای عرفان نظری و عملی
براساس این گزارش، در ابتدای این نشست، آیت‌الله سیدحسن مصطفوی، به بررسي موضوع «جایگاه عرفان و فلسفه در تفسیر المیزان» پرداخت و خاطرنشان کرد: عرفان بر دو قسم است که یک قسم آن عرفان عملی و به این معنی است که انسان از تمام محرمات پرهیز کند و واجبات را به جای بیاورد و به حدی برسد که غیر از خدا، کسی را حاکم بر عالم وجود نداند.
وي يادآور شد: قسم دوم عرفان، عرفان نظری است که مبتکر آن، محی‌الدین ابن عربی است که معتقد است می‌توان یافته‌های عرفانی را در قالب برهان بر اهل نظر بیان کرد. خود شیخ اکبر تصریح می‌کند که انسان به مرحله‌ای می‌رسد که در آن صداهایی را می‌شنود و صورت‌هایی را می‌بیند که تشخیص آنکه اینها فرشتگان‌اند یا شیاطین، مشکل است.
علت رویگردانی علامه طباطبایی از عرفان نظری
آیت‌الله مصطفوی تاکید کرد: یکی از ایرادات مطرح شده به علامه طباطبایی این است که ایشان به مباحث عرفان نظری وارد نشده‌اند. در پاسخ به این ایراد باید گفت که یک فیلسوف نمی‌تواند مقلد باشد. فیلسوف تابع عقل است. هرجا عقل همراهی کرد، می‌پذیرد و در غیر این صورت نمی‌پذیرد و این در حالی است که ورود به عرفان نظری مستلزم تقلید است.
وی ادامه داد: علامه در عرفان عملی در حد اعلاء است، اما برخی از بزرگان ورود نکردن وی به عرفان نظری را یک نقص دانسته‌اند، در حالی که بر اساس تحلیلی که مطرح شد، این نشان کمال اوست.
احمد پاکتچی، مدیر گروه قرآن دانشگاه امام صادق(ع) سخنران بعدی این مراسم بود که با موضوع «انسان و معنا؛ بازخوانی منظر علامه طباطبایی در المیزان و آثار فلسفی» به ایراد سخنرانی پرداخت.
علامه طباطبایی، معنا را حاصل حیات انسات می‌داند
وی اظهار کرد: در همه بیست جلد تفسیر المیزان، علامه طباطبایی در مورد انسان صحبت کرده است؛ چون موضوع انسان و معنا برای وی بسیار مهم بوده است. علامه طباطبایی، ماجرای معنا را در نوشته الانسان فی‌الدنیا و در جایی که به تقسیم علوم اختصاص دارد، مطرح می‌کند و بخشی از معانی‌ای که در ذهن ماست را برآمده از ارتباط با وجود حقیقی می‌داند؛ بدین معنی که علم ما در ارتباط با وجودی حقیقی در دنیای خارج به وجود آمده است.
پاکتچی تاکید کرد: از نظر علامه طباطبایی، بخش دیگری از علم، ناشی از قوه متصرفه است که ناظر به هیچ واقعیتی در عالم خارج نیست که آنها را وجودات اعتباری می‌نامد. وی به بحثی با عنوان زندگی و حیات می‌پردازد و برداشت من این است که ایشان، معناها را حاصل حیات انسان می‌داند و ارتباطی بین ساخت معناها و زندگی قائل است. وی تولید معنا را به ویژگی‌های فطری انسان ارتباط می‌دهد و معتقد است انسان، فطرتا به گونه‌ای خلق شده است که به دنبال معنا است.
پرداختن به موضوع نیاز و احتیاج بشر
وی افزود: سال‌ها پیش، هنگامی که رساله اعتباریات علامه را می‌خواندم، نکته‌ای در آن برای من جالب بود؛ در بسیاری از نظریات یک قرن اخیر به موضوع نیاز و احتیاج بشر پرداخته شده است، اما به نظرم علامه اصلا آنها را مطالعه نکرده است و در این خصوص مبدعانه سخن رانده است. علامه طباطبایی، وقتی بحث اعتبار را مطرح می‌کند یکی از موضوعات مورد توجه برای او، موضوع نیاز و احتیاج است.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه امام صادق(ع) ادامه داد: وی بحث احتیاجات انسان را با مثال‌های ساده همانند نیاز به غذا شروع می‌کند، ولی انسان موضوع بسیار پیچیده‌تری است و در تفسیر المیزان مشاهده می‌کنیم که اشارات جالبی به نیازهای عمیق‌تر انسان شده است که می‌توانیم نظریه جامع‌تری را در رابطه با انسان و معنا از آن استخراج کنیم.
وی در پایان اظهار کرد: در برخی موارد حتی مشاهده می‌کنیم که وقتی علامه درباره توحید صحبت می‌کند و می‌گوید انسان فطرتا یکتاپرست است، جست‌وجو به دنبال خدای یکتا را به عنوان یک احتیاج برای انسان ذکر می‌کند. او در تفسیر المیزان، حتی نقل قول‌هایی، البته در مقام نقد از علمای بی‌خدا آورده است که می‌گویند چون بشر به خدا نیاز دارد، بنابراین به دنبال خدا می‌رود، اما علامه می‌گوید درست است که انسان برای نیاز به دنبال خدا می‌رود، اما آن اندیشمندان گمان می‌کنند که این یک نیاز کاذب است، در حالی که ما معتقدیم این یک نیاز واقعی است که با درک آن می‌توان زندگی انسان را در مسیر درست قرار داد.
عالم ذر از منظر علامه طباطبایی
مهدی ایزدی، عضو هیئت‌علمی گروه قرآن دانشگاه امام صادق(ع) موضوع «عالم ذر از دیدگاه علامه در تفسیر المیزان» را تبيين کرد و يادآور شد: مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان درباره عالم ذر دارای مواظع منطقی است اما بحث مبسوط این امر مربوط به تفسیر آیات 172 و 173 سوره اعراف است.
وی افزود: از مجموع مباحثی که او در سراسر المیزان و به ویژه در تفسیر این دو آیه مطرح می‌کند چنین برداشت می‌شود که علامه طباطبایی چند دیدگاه درباره عالم ذر مطرح کرده‌اند که یکی از این دیدگاه‌ها مربوط به حقیقی بودن زبان آیات و روایات است.
عضو هیئت‌علمی گروه قرآن دانشگاه امام صادق(ع) ادامه داد: علامه می‌فرماید: ما باید بپذیریم که هر ذره‌ای که از آن ذره که از زید تولید می‌شود همان خصوصیات زید را دارد و این امر مستلزم آن است که ما همه آن شخصیت‌های بعد از زید را دارای خصوصیات کامل وی بدانیم.
وی افزود: یکی از انتقادات وارد به این نظریه علامه طباطبایی، این است که چگونه می‌توان پذیرفت که ذره‌ای از ذرات زید که به چند واسطه به آدم می‌رسد همه خصوصیات وی را داشته باشد با اینکه عقل، نفس و روح انسان تکامل پیدا کرده است؟
تصنیف المیزان منتشر می‌شود
حجت‌الاسلام و المسلمین حسن شکراللهی، دبیر اجرایی همایش «اندیشههای علامه طباطبایی در تفسیر المیزان» يادآور شد: تاکنون بیش از هفتاد جلسه علمی و کارشناسی درباره برگزاری این همایش برگزار شده است که همه گروه‌های علمی موسسه در تدوین آن موثر بوده‌اند و کارهای قابل قبولی در این باره صورت گرفته است.
بیش از پانصد مقاله به دبیرخانه این همایش ارسال شده است که اکنون در مرحله ارزیابی آن هستیم.
دبیر علمی همایش اندیشههای علامه طباطبایی در المیزان اضافه کرد: اکنون مشغول نگاشتن تصنیف موضوعی المیزان هستیم که بیش از 60 محقق مشغول آن هستند. این افراد در بیش از 30 محور در حال مطالعه المیزان هستند که در آینده منتشر خواهد شد.
تاکید علامه طباطبایی بر نقش تربیتی جامعه
حجت‌الاسلام والمسلمین محمود رجبی، قائم مقام موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و دبیرعلمی این همایش، که با موضوع «نقش جامعه در تربیت انسان از دیدگاه علامه طباطبایی» به ایراد سخنرانی می‌پرداخت، در سخنان خود، اظهار کرد: همه می‌دانیم که علامه طباطبایی، از جمله افرادی است که همانند خواجه نصیرالدین طوسی قائل به وجود حقیقی برای جامعه است؛ درحالیکه اکثر متفکران به این امر معتقد نیستند.
ايشان خاطرنشان کرد: علامه معتقد است: این وجود جمعی، از نظر قدرت و اثرگذاری، در مواردی که بین وجود فردی و جمعی تعارضی پیش بیاید، از غلبه بی‌نظیری برخوردار است و فرد نمی‌تواند مگر در موارد خاص در مقابل تصمیم جامعه مقاومت کند. علامه معتقد است که اساسا انسان بدون توجه به این نکته که اسلام در تمام شئون خود، اجتماعی است نمی‌تواند به سعادت حقیقی برسد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمود رجبی يادآور شد: بخش دیگری که علامه طباطبایی مطرح می‌کند مربوط به گرایشات و تمایات است که ایجادی نیست و اگر خود انسان بخواهد این تمایلات شکوفا می‌شود.نکته دیگری که علامه بر آن تاکید می‌کند این است که انسان‌ها با تمایلات متعارض روبرو هستند و انسان باید سعی کند جامعه، او را به سمت گرایشات حیوانی نکشاند
